Przegląd – Najdroższa nadmorska enklawa Europy w 2025 roku
Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat, bujny półwysep między Niceą a Monako, pozostaje jednym z najdroższych i najbardziej pożądanych rynków nieruchomości na świecie w 2025 roku investropa.com knightfrank.com. Często nazywana „Półwyspem Miliarderów”, ta dawna wioska rybacka, przekształcona w ultraluksusową enklawę, może się pochwalić średnimi cenami nieruchomości na poziomie około 28 000 € za metr kwadratowy, a rezydencje-trofea osiągają nawet 77 000 €/m² – co dorównuje cenom w Monako investropa.com residences-immobilier.com. Pomimo światowych zawirowań gospodarczych w ostatnich latach, rynek nieruchomości w Cap Ferrat ma się świetnie, co wynika z ekstremalnego niedoboru gruntów i nienasyconego popytu na unikalne połączenie prywatności, splendoru i piękna Riwiery estateprestige.com rosengart.mc.
Po krótkim spadku liczby transakcji dotyczących domów o wartości powyżej 1 mln euro w latach 2022–2024 (spadek o ok. 45% w regionie), rok 2025 oznacza odbudowę rynku nieruchomości prestiżowych na Lazurowym Wybrzeżu cotedazur-sothebysrealty.com cotedazur-sothebysrealty.com. Ceny na półwyspie wzrosły o około 21% w ciągu ostatnich pięciu lat, a w 2024 roku średnia cena willi wynosiła około 19 300 €/m² (z dużym zróżnicowaniem w zależności od widoku i udogodnień) estateprestige.com. W rzeczywistości, w ciągu ostatnich dwóch lat sprzedano kilka kultowych posiadłości za ponad 50 mln euro każda – w tym rezydencję w Cap Ferrat, która według doniesień osiągnęła około 100 mln euro w 2023 roku rosengart.mc rosengart.mc. Tak rekordowe transakcje podkreślają odporność segmentu hiperluksusowego, który w dużej mierze nie przejął się obawami gospodarczymi czy geopolitycznymi. „Na tego typu nieruchomości zawsze znajdą się kupcy,” zauważa dyrektor jednej z czołowych agencji w Cannes, podkreślając, że nawet wojna i sankcje nie zahamowały popytu w najwyższym segmencie rosengart.mc rosengart.mc.Trendy na rynku nieruchomości luksusowych: niedobór, blask i rosnące ceny
Nieruchomości w Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat to przede wszystkim ultraluksusowe wille i posiadłości, często przekazywane z pokolenia na pokolenie lub sprzedawane poza rynkiem. Urok półwyspu wynika z jego niezrównanego połączenia spokoju, bezpieczeństwa i prestiżu: odosobnione, strzeżone wille z basenami bez krawędzi i bujnymi ogrodami, a jednocześnie kilka minut od zgiełku Monako i lotniska w Nicei estateprestige.com estateprestige.com. Podaż jest trwale ograniczona – półwysep jest niewielki i w większości już zabudowany, a surowe przepisy planistyczne chronią jego zalesione wzgórza i historyczne wille. Ta wrodzona rzadkość powoduje ostrą konkurencję o każdą dostępną nieruchomość i pomaga utrzymać bardzo wysokie ceny estateprestige.com investropa.com. Nawet starsze wille często przechodzą kosztowne renowacje, by sprostać nowoczesnym gustom, ponieważ nowe inwestycje są niezwykle rzadkie. (Jednym z nielicznych nowych projektów w 2025 roku jest niewielki luksusowy apartamentowiec w centrum miejscowości, rzadkość na rynku zdominowanym przez odsprzedaż willi residences-immobilier.com.)
Dzisiejsi nabywcy są niezwykle wymagający, poszukując „nieskazitelnych nieruchomości zgodnych ze współczesnymi oczekiwaniami” cotedazur-sothebysrealty.com. Domy gotowe do zamieszkania, z nowoczesnymi wnętrzami, zaawansowanymi technologiami i bez potrzeby remontu osiągają najwyższe ceny. Panoramiczne widoki na morze, prywatny dostęp do wody oraz udogodnienia takie jak kina domowe, spa wellness i pomieszczenia dla ochrony są obecnie standardem w segmencie luksusowym estateprestige.com jamesedition.com. W najbardziej pożądanych mikro-lokalizacjach Cap Ferrat – np. Pointe Saint-Hospice lub w pobliżu Grand‑Hôtel du Cap-Ferrat – nieruchomości oferujące absolutną prywatność i bezpośrednie widoki na Morze Śródziemne są najbardziej poszukiwane estateprestige.com. Takie cechy uzasadniają ceny, które są 3–4 razy wyższe niż w pobliskich miastach Riwiery, ponieważ nigdzie indziej nie da się odtworzyć aury ekskluzywności Cap Ferrat estateprestige.com residences-immobilier.com. Rzeczywiście, lokalni agenci zauważają, że nieruchomości o standardzie rezydencjonalnym pojawiają się tu na rynku raz na dekadę lub dwie, a wartość kilku willi przekracza 100 milionów euro – „dom wystawiony na sprzedaż w tej okolicy przyciągnie uwagę najbogatszych ludzi świata” knightfrank.com.
Po dwóch gorączkowych latach po pandemii, rynek luksusowy nieco ostygł pod względem liczby transakcji, ale nie cen. Sprzedający w 2025 roku muszą realistycznie podchodzić do ceny i prezentacji – zamożni nabywcy oczekują uczciwej wartości i nieruchomości gotowej do zamieszkania – jednak ogólnie ceny pozostają stabilne lub rosnące cotedazur-sothebysrealty.com. Warto zauważyć, że Cap Ferrat i Monako przewodziły ostatniemu wzrostowi cen na Riwierze: wartości nieruchomości ultra-premium w Cap Ferrat wzrosły o ok. 15–20% od 2019 roku, napędzane dużym zainteresowaniem zagranicznych nabywców investropa.com. Oficjalne dane (lipiec 2025) pokazują, że średnie ceny wszystkich typów nieruchomości w Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat wynoszą 28 800 €/m² (najniższe ok. 9 000 €, najwyższe ~77 000 €) residences-immobilier.com. Wille osiągają średnio ok. 36 900 €/m², ponad dwukrotnie więcej niż w Nicei, co odzwierciedla dominację willi na półwyspie residences-immobilier.com residences-immobilier.com. Tak zawrotne ceny plasują Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat wśród pięciu najdroższych rejonów mieszkalnych na świecie, obok Monako globalpropertyguide.com i kilku światowych metropolii.Demografia nabywców i wskazówki inwestycyjne
Kto kupuje w Cap Ferrat? Przeważająca międzynarodowa elita. Zagraniczni nabywcy są „główną siłą na rynku luksusowych nieruchomości, zwłaszcza w hotspotach takich jak Monako i Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat” investropa.com. W 2024 roku szczególnie aktywni byli nabywcy z USA i Bliskiego Wschodu, co przyczyniło się do wzrostu cen. Inwestorzy z krajów Rady Współpracy Zatoki Perskiej (GCC) zainwestowali w 2024 roku szacunkowo 1,2 miliarda euro w nieruchomości na Lazurowym Wybrzeżu, koncentrując się na nieruchomościach z najwyższej półki investropa.com. Amerykanie, wspierani przez silnego dolara i poszukujący bezpiecznych drugich domów, a także Brytyjczycy, korzystający ze wzrostu dochodów w Wielkiej Brytanii, również wracają na rynek z dużą siłą cotedazur-sothebysrealty.com investropa.com. Ten napływ pozaeuropejskiego kapitału więcej niż zrekompensował wycofanie się rosyjskich nabywców (którzy byli znaczący dekadę temu, ale ich liczba zmalała po wprowadzeniu sankcji) rosengart.mc. W rzeczywistości lokalni pośrednicy informują, że zamożni francuscy i północnoeuropejscy przedsiębiorcy również pojawili się na rynku, często po sprzedaży firm i szukając inwestycji w styl życia na Riwierze rosengart.mc. Wojna na Ukrainie skłoniła nawet niektóre ukraińskie rodziny o bardzo wysokim majątku do przeniesienia środków do Cap Ferrat i okolicznych miejscowości – zazwyczaj początkowo wynajmując, choć niektórzy kupili prestiżowe nieruchomości jako bezpieczne przystanie z dala od konfliktu rosengart.mc.
Dlaczego warto kupować w Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat? Poza oczywistym słońcem, krajobrazami i prestiżem, nabywcy postrzegają nieruchomości w Cap Ferrat jako długoterminową inwestycję w jakość życia i ochronę kapitału. Wielu traktuje te zakupy jako aktywa dziedziczne lub część globalnego portfela domów. „Nie szukają tylko domu; inwestują w styl życia,” jak ujęła to jedna z agencji investropa.com. Atrakcyjność tego miejsca – bezpieczna, dyskretna społeczność z rozrywką na światowym poziomie (żeglarstwo, plaże, wykwintna kuchnia) i bliskość finansowego centrum Monako – to ogromny magnes dla miliarderów, celebrytów i polityków poszukujących prywatności knightfrank.com knightfrank.com. Nabywców motywuje także stabilność Francji, rządy prawa i kultura. Nawet przy francuskich podatkach majątkowych posiadanie prestiżowej nieruchomości na Riwierze postrzegane jest jako prestiżowy, bezpieczny aktyw, który historycznie zyskuje na wartości i może generować dochód z wynajmu, jeśli właściciel sobie tego życzy. Niektóre transakcje mają charakter inwestycyjny lub biznesowy: kilka posiadłości zostało kupionych przez fundusze lub grupy hotelarskie z planami prowadzenia ultra-luksusowych wynajmów willi lub butikowych hoteli (na przykład willa w Cap Ferrat za 85 mln euro została podobno kupiona przez firmę inwestycyjną z myślą o przyszłej rozbudowie) rosengart.mc. Jednak w większości przypadków motywacją jest „bezpieczeństwo, styl życia i ochrona majątku” – to motyw powtarzający się w analizach najważniejszych rynków Europy monacolife.net monacolife.net.
Własność lokalna vs zagraniczna jest szacowana jako silnie przechylona na rzecz właścicieli zagranicznych i spoza regionu. Cap Ferrat ma bardzo niewielu lokalnych mieszkańców przez cały rok; wiele willi to drugie (lub trzecie) domy globalnych elit. Chociaż Francja nie nakłada żadnych ograniczeń na zagranicznych nabywców – mają oni takie same prawa własności jak miejscowi properstar.com investropa.com – posiadanie nieruchomości we Francji oznacza akceptację określonych podatków i regulacji (omówionych później). Warto zauważyć, że posiadanie nieruchomości nie daje prawa do pobytu, więc nabywcy spoza UE muszą nadal załatwić wizy, jeśli planują dłuższy pobyt taxesforexpats.com. W praktyce niektórzy ultrabogaci decydują się legalnie zamieszkać w Monako (by korzystać z jego statusu raju podatkowego), jednocześnie utrzymując przestronną posiadłość na Cap Ferrat na potrzeby rekreacyjne – ciesząc się najlepszym z obu światów. Ten transgraniczny styl życia ułatwia krótka, 15-minutowa jazda między Cap Ferrat a Monako. Podkreśla to, jak rynek Cap Ferrat jest powiązany z rynkiem Monako: oba przyciągają podobną grupę nabywców – międzynarodowych miliarderów, ale oferują różne propozycje wartości (rozległa prywatna willa we Francji kontra apartament w Monako – raju podatkowym). Jak zauważył szef jednej z agencji w Monako, „globalny kapitał napływa do miejsc uznawanych za stabilne, przejrzyste i oferujące wysoką jakość życia”, a Riwiera spełnia te kryteria monacolife.net.
Patrząc w przyszłość, nastroje rynkowe pozostają optymistyczne jeśli chodzi o inwestycje w Cap Ferrat. Oczekuje się, że stopy procentowe nieznacznie spadną, co ułatwi finansowanie luksusowych zakupów tym, którzy tego potrzebują cotedazur-sothebysrealty.com – choć wiele transakcji tutaj odbywa się za gotówkę. Powrót międzynarodowych ultrabogatych nabywców, zwłaszcza z Ameryki Północnej, Bliskiego Wschodu i sektora technologicznego, prognozowany jest jako czynnik napędzający popyt investropa.com rosengart.mc. Trendy w tworzeniu majątku (np. giełdowe debiuty firm technologicznych, przejęcia branżowe) generują nowych nabywców w wieku 30 i 40 lat, którzy chętnie kupują prestiżowe nieruchomości na Riwierze rosengart.mc. Te czynniki, w połączeniu z trwałym niedoborem nieruchomości, sugerują, że Cap Ferrat pozostanie rynkiem sprzedającego w nadchodzących latach, choć wolumeny będą ograniczone przez brak podaży.
Przegląd rynku najmu: Krótkoterminowy blask kontra długoterminowe realia
Rynek najmu w Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat dzieli się na luksusowe wynajmy wakacyjne oraz niewielki rynek najmu długoterminowego. Krótkoterminowe luksusowe wynajmy – wille wynajmowane na tydzień lub miesiąc latem – osiągają zawrotne stawki, często dziesiątki tysięcy euro tygodniowo, przyciągając celebrytów i elitarnych turystów. Platformy i agencje takie jak Airbnb Luxe, onefinestay oraz lokalni specjaliści oferują wille w Cap Ferrat na wynajem sezonowy, a obłożenie w szczycie sezonu jest bardzo wysokie. Na przykład, obłożenie hoteli/willi w Nicei osiągnęło prawie 90% w czerwcu 2024, co odzwierciedla rosnący popyt turystyczny na Riwierze investropa.com investropa.com. Ponieważ Francja dąży do rekordowej liczby odwiedzających do 2025 roku, popyt na krótkie pobyty na Lazurowym Wybrzeżu stale rośnie, co z kolei winduje stawki za luksusowy najem investropa.com investropa.com. Zamożni podróżni, którzy nie chcą płacić 50 mln euro za zakup, chętnie wydają 50–100 tys. euro miesięcznie na wynajem willi w Cap Ferrat na lato. Ten sezonowy dochód z najmu może być znaczący dla właścicieli, pomagając pokryć roczne koszty utrzymania. Jednak ostatnie zmiany regulacyjne zaczynają przekształcać ten rynek.
Począwszy od 2025 roku, Francja wprowadziła surowsze zasady dotyczące wynajmu krótkoterminowego (ustawa „Tourist Rental” z listopada 2024 roku), aby chronić zasoby mieszkaniowe investropa.com estate-service-cannes.com. Kluczowe środki obejmują: władze lokalne mogą teraz ograniczyć wynajem wakacyjny głównych rezydencji do 90 dni w roku (wcześniej 120) investropa.com estate-service-cannes.com, wszystkie wynajmy muszą być zarejestrowane w ratuszu, a na właścicieli, którzy nie dokonają rejestracji lub złożą fałszywe oświadczenia, czekają wysokie grzywny (10 000–20 000 €) investropa.com estate-service-cannes.com. Dodatkowo, domy o niskiej efektywności energetycznej (z oceną „G”) będą od 2025 roku objęte zakazem wynajmu krótkoterminowego, a domy z oceną „F” dołączą do nich do 2028 roku estate-service-cannes.com. Francja ograniczyła także korzyści podatkowe z wynajmu umeblowanych mieszkań – zmniejszając ulgi podatkowe od dochodu z najmu i utrudniając unikanie podatku od zysków kapitałowych poprzez amortyzację estate-service-cannes.com. Dla wielu nieobecnych właścicieli z Cap Ferrat oznacza to, że muszą być bardziej ostrożni i przestrzegać przepisów, jeśli chcą wynajmować swoją willę na Airbnb, gdy z niej nie korzystają. Limit 90 nocy prawdopodobnie nie będzie od razu odczuwalny w Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat – wielu właścicieli korzysta z domów przez część lata i wynajmuje je tylko okazjonalnie – ale w teorii lokalny urząd miasta mógłby egzekwować takie ograniczenia, jeśli nadmierna turystyka stałaby się problemem.
Pomimo przeciwności regulacyjnych, stopy zwrotu z najmu w Cap Ferrat pozostają stosunkowo niskie – to cecha wspólna dla ultraluksusowych rynków. Ponieważ wartości nieruchomości rosły szybciej niż czynsze, stopy zwrotu z najmu uległy kompresji investropa.com. Inwestorzy mogą oczekiwać jedynie około ~1–2% rocznego zwrotu z willi wartej 20 mln euro, co jest skromne w porównaniu z innymi inwestycjami. Jednak wielu właścicieli nie kieruje się wyłącznie zyskiem; strategia wynajmu często polega na pokryciu kosztów (utrzymanie, personel, podatki), przy jednoczesnym korzystaniu z domu przez część roku. Najem długoterminowy (umowy roczne) w Cap Ferrat jest niezwykle rzadki – niewielu właścicieli chce wynajmować swoją willę wartą 30 mln euro najemcy na czas nieokreślony, a niewielu najemców mogłoby sobie pozwolić na czynsz rzędu 40 000+ euro miesięcznie, jakiego taka nieruchomość by wymagała. Dlatego podaż najmu długoterminowego ogranicza się do kilku apartamentów lub mniejszych domów, często zajmowanych przez personel lub lokalnych przedsiębiorców. W szerszym regionie Riwiery analitycy zauważają trend wzrostu czynszów z powodu wysokiego popytu i ograniczonej podaży (zwłaszcza gdy część kupujących, których nie stać na zakup, decyduje się na wynajem), ale w ekskluzywnej niszy Cap Ferrat podaż najmu zawsze będzie ograniczona preferencjami właścicieli investropa.com investropa.com.
Jednym z nowych trendów jest profesjonalny wynajem willi: niektórzy właściciele lub inwestorzy przekształcają posiadłości w w pełni obsługiwane luksusowe domy wakacyjne, zasadniczo prowadząc je latem jak dochodowe mikro-hotele. Może to przynosić wyższe zyski, ale wymaga również pozwoleń i zgodności z nowymi przepisami (w tym potencjalnie klasyfikacji jako działalność komercyjna w zakresie najmu). Ogólnie rzecz biorąc, rynek najmu w Cap Ferrat można opisać jako „wysoka cena, niska stopa zwrotu” – atrakcyjny dla ultrabogatych urlopowiczów i przydatny dla właścicieli do pokrycia kosztów, ale nie stanowi głównej motywacji inwestycyjnej. Ostatnie francuskie reformy dotyczące najmu mogą nieco zmniejszyć rentowność i łatwość wynajmu krótkoterminowego (mniej nocy, bardziej rygorystyczne egzekwowanie przepisów) investropa.com, jednak popyt na luksusowe wynajmy wakacyjne tutaj pozostaje niezachwiany. Jak ujęto w jednym z raportów, „turystów i ekspatów przyciąga luksusowy styl życia Riwiery… nieruchomości nie stoją długo puste” investropa.com – stwierdzenie to szczególnie dobrze oddaje rzeczywistość ekskluzywnego Cap Ferrat.
Nowe inwestycje i godne uwagi projekty
Nowa zabudowa na Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat jest niezwykle rzadka ze względu na geografię półwyspu i rygorystyczne przepisy dotyczące zagospodarowania przestrzennego. Na horyzoncie nie widać rozległych nowych wieżowców z apartamentami ani dużych osiedli – i jest to celowe. Społeczność stawia na zachowanie historycznych willi, naturalnej zieleni i kameralnego charakteru o niskiej gęstości zabudowy. Każda nowa inwestycja ma zwykle charakter butikowy i luksusowy. Na przykład „nowo wybudowana” luksusowa rezydencja z dwoma lokalami została ukończona w wiosce w 2025 roku (jeden dwupoziomowy apartament o powierzchni ok. 191 m² oferowany za 4,9 mln euro) residences-immobilier.com, zapewniając nowoczesne mieszkania w samym sercu miasteczka – ale takie niewielkie projekty uzupełniające są wyjątkiem. Prawdziwe „inwestycje” na Cap Ferrat to często duże renowacje lub modernizacje istniejących obiektów zabytkowych. Doskonałym przykładem jest Grand-Hôtel du Cap-Ferrat (Four Seasons), perła półwyspu, który w 2024 roku zaprezentował odnowiony Club Dauphin, nowy apartament typu penthouse oraz odświeżone wnętrza, aby utrzymać pięciogwiazdkowy poziom press.fourseasons.com press.fourseasons.com. Te modernizacje utrzymują ofertę hotelarską Cap Ferrat na światowym poziomie i wzmacniają jego atrakcyjność zarówno dla luksusowych turystów, jak i właścicieli nieruchomości.
Kolejnym godnym uwagi projektem jest rewitalizacja Paloma Beach, jednej z kultowych nadmorskich lokalizacji Cap Ferrat. Latem 2025 roku prywatny klub plażowy i restauracja Paloma zostały zamknięte na czas gruntownej modernizacji, a lokalny urząd miasta nadzorował wybór nowego operatora i „zmodernizowanego obiektu”, który ma zostać otwarty latem 2026 roku livingonthecotedazur.com livingonthecotedazur.com. Paloma Beach od dawna jest symbolem riwiery i luksusu (bywali tu Picasso, celebryci i arystokraci), dlatego jej renowacja ma duże znaczenie dla mieszkańców i gości. Plan zakłada ponowne wyobrażenie sobie tego historycznego klubu plażowego według współczesnych standardów luksusu, przy jednoczesnym zachowaniu jego kameralnego uroku livingonthecotedazur.com. Mieszkańcy uważnie śledzą postępy – tymczasowa utrata tej atrakcji w 2025 roku była odczuwalna w życiu towarzyskim – ale oczekiwania są wysokie, że odnowiona Paloma Beach w 2026 roku jeszcze bardziej podniesie atrakcyjność Cap Ferrat. Tego typu projekty pokazują równowagę między starym a nowym: historyczne miejsca są na nowo interpretowane, by sprostać współczesnym oczekiwaniom, przy jednoczesnym zachowaniu ich charakteru livingonthecotedazur.com.
W bezpośrednim sąsiedztwie szerszy region Lazurowego Wybrzeża doświadcza nowego rozwoju w segmencie ultra-luksusowym, co pośrednio przynosi korzyści Cap Ferrat poprzez podnoszenie prestiżu regionu. Na przykład, ultra-luksusowy kompleks hotelowy w Cap d’Ail (blisko Monako) zostanie otwarty w 2025 roku cotedazur-sothebysrealty.com, wnosząc dodatkową infrastrukturę z najwyższej półki na Riwierę. Choć nie znajduje się bezpośrednio na Cap Ferrat, takie projekty (w tym warte 2 mld euro przedłużenie lądu „Mareterra” w Monako) wzmacniają ogólny ekosystem prestiżu, w którym uczestniczą właściciele nieruchomości na Cap Ferrat monacolife.net. Dodatkowo, kilka legendarnych posiadłości wzdłuż wybrzeża zmieniło właścicieli i według plotek ma zostać poddanych renowacji lub zmianie przeznaczenia – np. Villa La Tour na krańcu Cap Ferrat została podobno sprzedana inwestorom, którzy mogą rozważać wykorzystanie jej w branży hotelarskiej rosengart.mc. Jednak każda znacząca komercyjna inwestycja musiałaby przejść przez rygorystyczne procesy zatwierdzania.
Podsumowując, przyszłość Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat to raczej ewolucja niż ekspansja. Można się spodziewać, że istniejące nieruchomości będą przechodzić w ręce nowych właścicieli, którzy je unowocześnią i zmodernizują, zamiast powstawania zupełnie nowych budynków zmieniających panoramę półwyspu. Władze i mieszkańcy półwyspu nie są zainteresowani nadmierną zabudową. Nacisk pozostanie na jakość, a nie ilość: staranne renowacje, ulepszone udogodnienia (takie jak kluby plażowe, mariny, ogrody) oraz integracja nowoczesnych technologii w starych willach (dla zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa), zamiast zwiększania gęstości zabudowy. Dzięki temu Cap Ferrat zachowa cechy, które czynią go tak pożądanym – ekskluzywność, historyczny charakter i naturalne piękno – nawet w miarę dostosowywania się do współczesnego luksusowego stylu życia. Podsumowując, wszelkie „nowe inwestycje” tutaj dotyczą podnoszenia poziomu luksusu, a nie zwiększania liczby nieruchomości.
Aspekty prawne i podatkowe dla kupujących/inwestorów
Inwestowanie w nieruchomość w Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat oznacza konieczność poruszania się po francuskim systemie prawnym i podatkowym, który może być złożony, ale jest dobrze ugruntowany. Kluczowe kwestie obejmują:
- Podatek od majątku (Impôt sur la Fortune Immobilière, IFI) – Francja nakłada coroczny podatek od majątku na aktywa nieruchomościowe. Wszyscy właściciele nieruchomości we Francji, w tym nierezydenci, podlegają temu podatkowi, jeśli ich netto francuskie zasoby nieruchomości przekraczają 1,3 mln euro worldwideproperty.co home-hunts.com. Stawki podatku są progresywne od 0,5% do 1,5% dla wartości powyżej 10 mln euro. Oznacza to, że praktycznie każdy właściciel willi w Cap Ferrat będzie musiał zapłacić IFI. Pewne odliczenia (takie jak hipoteki na nieruchomości) mogą obniżyć wartość podlegającą opodatkowaniu property-serviceazur.com. Co ważne, IFI dotyczy wyłącznie nieruchomości; od 2018 roku Francja wyłączyła inne aktywa z podatku majątkowego. Niemniej jednak, dla domu wartego 20 mln euro można być zobowiązanym do zapłaty ponad 100 tys. euro rocznie w ramach IFI. Podatek od majątku często jest zaskoczeniem dla nowo przybyłych, ale doświadczeni nabywcy uwzględniają go jako koszt posiadania nieruchomości we Francji. Toczą się dyskusje na temat reform, ale na 2025 rok IFI pozostaje w mocy (choć ograniczony tak, że łączny podatek dochodowy + IFI ≤ 75% dochodu) livingonthecotedazur.com. Potencjalni zagraniczni nabywcy powinni skonsultować się z doradcami w sprawie optymalnych struktur własności – np. zakupu za pośrednictwem francuskiej spółki holdingowej nieruchomości (SCI) lub innych wehikułów – co czasami może ułatwić planowanie spadkowe lub ograniczyć ekspozycję podatkową.
- Podatki od nieruchomości – We Francji istnieją dwa główne coroczne podatki od nieruchomości: Taxe Foncière (podatek od gruntu/własności) oraz Taxe d’Habitation (podatek od zamieszkania). Podatek Foncière płacą właściciele i jego wysokość zależy od gminy; na Cap Ferrat jest on stosunkowo niski w porównaniu do wartości nieruchomości (często kilka tysięcy euro za milion wartości, w zależności od lokalnej stawki). Bardziej znaczący jest Taxe d’Habitation (który obecnie dotyczy tylko drugich domów i nieruchomości o wysokiej wartości, ponieważ został zniesiony dla większości głównych miejsc zamieszkania). Jako popularny rejon drugich domów w wyznaczonej „strefie napiętego rynku mieszkaniowego”, rada Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat nakłada dodatkowy podatek na Taxe d’Habitation dla rezydencji drugorzędnych. W rzeczywistości od 2020 roku gmina nakłada maksymalną 40% nadwyżkę na zwykły podatek od zamieszkania dla domów niebędących głównym miejscem zamieszkania toutsurmesfinances.com. Oznacza to, że właściciele drugich domów płacą 1,4× podstawowego podatku, co ma na celu zniechęcenie do utrzymywania pustych domów wakacyjnych i zwiększenie dochodów. W przypadku luksusowej willi roczny podatek d’habitation (z nadwyżką) może łatwo osiągnąć pięciocyfrowe kwoty w euro. Choć te koszty utrzymania są niewielkie w porównaniu do wzrostu wartości aktywa o wartości 50 mln euro, kupujący powinni je uwzględnić w budżecie. Istnieją również ulgi/zwolnienia podatkowe w niektórych przypadkach (remont lub modernizacja energetyczna mogą obniżyć podatek od nieruchomości, a bardzo ekskluzywne domy mogą kwalifikować się do zwolnienia z części taxe d’habitation, jeśli są sklasyfikowane jako „maisons de tourisme” itp.), ale generalnie należy się spodziewać corocznych podatków lokalnych jako części kosztów posiadania.
- Zasady własności dla cudzoziemców – We Francji nie ma ogólnych ograniczeń dotyczących własności nieruchomości przez cudzoziemców. Niezależnie od tego, czy jesteś obywatelem UE, Amerykaninem, osobą z Bliskiego Wschodu itd., możesz swobodnie kupować nieruchomości na swoje nazwisko lub za pośrednictwem spółki properstar.com investropa.com. Proces zakupu jest prowadzony przez notariuszy i uważany za bezpieczny. Zagraniczni nabywcy często korzystają z francuskich spółek prawa cywilnego (np. SCI – Société Civile Immobilière) do posiadania nieruchomości, co może oferować korzyści w zakresie planowania spadkowego i rozdzielenia odpowiedzialności en.parisrental.com. Ważne jest, aby pamiętać, że posiadanie nieruchomości nie daje prawa do pobytu – właściciele spoza UE nadal podlegają zasadzie 90 dni w strefie Schengen, więc osoby chcące mieszkać dłużej muszą uzyskać wizy długoterminowe lub pobyt innymi sposobami ptireturns.com francetaxlaw.com. Niektórzy nabywcy spoza UE uzyskują odpowiednik „Złotej Wizy” inwestując w krajach sąsiednich (Portugalia itd.) lub po prostu korzystają z domu w Cap Ferrat jako miejsca na wakacje na podstawie statusu turysty. Finansowanie jest dostępne: francuskie banki udzielają kredytów zagranicznym nabywcom, zazwyczaj do 50–60% LTV dla nierezydentów, ale wiele transakcji w Cap Ferrat to zakupy gotówkowe ze względu na profil klientów.
- Koszty transakcyjne i podatki – Zakup nieruchomości wiąże się z kosztami zamknięcia na poziomie około 7–8% we Francji (opłata skarbowa, opłaty notarialne) dla nieruchomości z rynku wtórnego – na co powinni zwrócić uwagę nabywcy z krajów o niskiej opłacie skarbowej. Nie ma ulgi w opłacie skarbowej dla cudzoziemców; wszyscy płacą tyle samo. Jeśli nabywca kiedyś sprzeda nieruchomość, podatek od zysków kapitałowych będzie naliczany od zysku (19% stawka podstawowa dla sprzedających z UE plus dopłaty za wysokie zyski oraz dodatkowa 17,2% składka społeczna dla nierezydentów, choć umowy i zwolnienia mogą to obniżyć) investropa.com. Jednak Francja przewiduje zwolnienia z podatku od zysków kapitałowych po długim okresie posiadania – po 22 latach jesteś zwolniony z podstawowego podatku od zysków kapitałowych, a po 30 latach ze składek społecznych investropa.com. Wielu właścicieli prestiżowych nieruchomości trzyma je przez dziesięciolecia lub pokolenia, skutecznie omijając podatek od zysków kapitałowych. Podatek od spadków może być również istotny dla zagranicznych właścicieli nieruchomości we Francji, ponieważ francuskie prawo może narzucać zasady dziedziczenia ustawowego – w takiej sytuacji warto skonsultować się z prawnikiem ds. spadków międzynarodowych w celu odpowiedniego ustrukturyzowania własności.
Podsumowując, Francja oferuje stabilne otoczenie prawne dla praw własności, ale z bieżącymi kosztami (podatkami), które właściciele muszą uwzględnić w swoich planach. Plusem jest to, że te podatki finansują doskonałą infrastrukturę, bezpieczeństwo i usługi, które sprawiają, że miejsca takie jak Cap Ferrat są tak przyjazne do życia. Wielu ultrabogatych nabywców postrzega podatki jako stosunkowo niewielką cenę za „bezcenną” przyjemność posiadania nieruchomości na Riwierze. Jak zauważyła jedna z międzynarodowych firm nieruchomościowych, luksusowy rynek we Francji w 2025 roku pozostaje stabilny i atrakcyjny mimo globalnych zmian – oferując bezpieczeństwo, styl życia i ochronę majątku pomimo podatków thesuperprime.com. Niemniej jednak potencjalni inwestorzy powinni być świadomi obowiązków fiskalnych, które wiążą się z ich kawałkiem raju na Cap Ferrat.
Porównanie Cap Ferrat z Niceą, Cannes i Monako
Jak Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat wypada na tle swoich słynnych sąsiadów z Riwiery? W skrócie: Cap Ferrat jest mniejsze, spokojniejsze i znacznie droższe niż prawie każde inne miejsce, z wyjątkiem Monako. Każdy z pobliskich regionów ma swój własny profil nieruchomości:
- Nicea: Jako największe miasto Riwiery, Nicea oferuje zróżnicowany rynek nieruchomości z dużo niższymi średnimi cenami (około 8 600 €/m² średnio w 2025 roku residences-immobilier.com residences-immobilier.com, czyli około jednej trzeciej cen Cap Ferrat). Atrakcyjność Nicei wynika z miejskich udogodnień, sceny kulturalnej oraz mieszanki rezydencji głównych i domów wakacyjnych. Nieruchomości luksusowe są dostępne (np. rezydencje Belle Époque w Mont Boron czy penthouse’y przy Promenadzie), ale nawet segment premium w Nicei (najlepsze apartamenty ~14 tys. €/m² residences-immobilier.com residences-immobilier.com) to ułamek cen ultra-premium w Cap Ferrat. W przeciwieństwie do spokojnego Cap Ferrat, Nicea to tętniące życiem miasto – atrakcyjne dla tych, którzy cenią sobie wygodę pieszych spacerów i płynność rynku (w Nicei rocznie dochodzi do znacznie większej liczby transakcji). Jednak Nicea nie może zaoferować odosobnienia ani ekskluzywności Cap Ferrat. Kupujący z budżetem 20 mln euro w Nicei może nabyć okazały penthouse lub willę na wzgórzu oraz mieć bliskość międzynarodowego lotniska, ale rezygnuje z prywatnego, kurortowego klimatu półwyspu. Z inwestycyjnego punktu widzenia rynek nieruchomości w Nicei jest stabilny, miasto notuje umiarkowany wzrost cen, a nawet nowe inwestycje (np. nowe apartamentowce nad morzem) – ale Cap Ferrat osiąga lepsze wyniki w długoterminowej wartości dzięki rzadkości. W istocie Nicea konkuruje w innym segmencie: to bardziej kosmopolityczne centrum, które nawet zamożni kupujący wybierają, jeśli chcą żywszego otoczenia lub wydają mniej. Cap Ferrat natomiast to ekskluzywna oaza – często druga lub trzecia rezydencja dla osób, których główną bazą jest Londyn, Nowy Jork lub Monako.
- Cannes: Słynące z festiwalu filmowego i przepychu, Cannes ma dynamiczny rynek luksusowy, zwłaszcza jeśli chodzi o penthouse’y i wille w dzielnicach takich jak La Californie i Croisette. Ceny w Cannes są wysokie, ale zazwyczaj niższe niż w Cap Ferrat; najlepsze apartamenty nad morzem w Cannes mogą osiągać €20 000–€30 000/m², a średnia cena willi wynosiła około €13 000/m² w 2022 roku investropa.com. W ostatnich latach Cannes odnotowało spowolnienie wzrostu cen w segmencie ultra-premium – liczba transakcji nieruchomościami za ponad €1 mln spadła o ok. 45% w latach 2022–2024 investropa.com – co sugeruje, że rynek luksusowy osiągnął plateau lub przechodzi korektę cenową. Cap Ferrat natomiast przyspieszyło w tym okresie, napędzane inną dynamiką popytu (mniej zakupów spekulacyjnych, więcej użytkowników końcowych). Cannes oferuje większy wybór nieruchomości i więcej życia nocnego niż Cap Ferrat, co przyciąga osoby lubiące życie towarzyskie i wydarzenia (pokazy jachtów, konferencje itp.). Pod względem inwestycyjnym rynek najmu w Cannes jest silniejszy (wiele okazji do wynajmu podczas festiwali i lata), podczas gdy w Cap Ferrat jest minimalny i bardziej ekskluzywny. Przedsiębiorczy inwestor może kupić w Cannes dla zysku z najmu, a w Cap Ferrat dla własnego użytku i wzrostu wartości kapitału. Jeśli chodzi o reputację, Cannes jest z pewnością prestiżowe, ale niektórzy ultrabogaci postrzegają je jako bardziej „krzykliwe” i przelotne, podczas gdy Cap Ferrat jest „stonowane i ponadczasowe.” Warto zauważyć, że Cannes stara się podnieść swój luksusowy prestiż (np. przebudowa okolic Palm Beach na ekskluzywny kompleks rosengart.mc), jednak jego rynek nieruchomości jest większy i bardziej podatny na ogólne trendy gospodarcze. Mikro-rynek Cap Ferrat jest odizolowany – w okresach spowolnienia może być mniej transakcji, ale ceny rzadko „załamują się”, ponieważ właściciele mogą trzymać nieruchomości w nieskończoność, a zawsze znajdzie się miliarder czekający w kolejce.
- Monako: Księstwo Monako jest jedynym prawdziwym rywalem Cap Ferrat pod względem ekstremalnych cen i elitarnego prestiżu. Monako dzierży tytuł najdroższego rynku nieruchomości na świecie, gdzie mieszkania z rynku wtórnego osiągają średnio 52 000 €/m² w 2024 roku (a nowe inwestycje, takie jak Mareterra, podobno sprzedają się powyżej 100 000 €/m² za najlepsze apartamenty) globalpropertyguide.com monacolife.net. Według tego wskaźnika Monako jest mniej więcej dwa razy droższe niż średnia cena za m² w Cap Ferrat – ale konteksty są różne. Monako oferuje korzyści podatkowe (zerowy podatek dochodowy i majątkowy dla rezydentów), co napędza popyt wśród światowych milionerów i wpływa na ceny. To gęsto zabudowane, miejskie środowisko luksusowych wieżowców, gdzie 35 mln euro może wystarczyć na 3-pokojowy apartament (~200 m²) w najlepszym budynku. W Cap Ferrat za tę samą kwotę można nabyć rozległą willę z ogrodem i basenem – ale wraz z francuskimi podatkami. Wielu osób o bardzo wysokim majątku posiada nieruchomości w obu miejscach: rezydencję w Monako do celów biznesowych i podatkowych oraz posiadłość rekreacyjną w Cap Ferrat dla przestrzeni i wypoczynku. Rynek nieruchomości w Monako okazał się niezwykle odporny, nawet wzrósł o ok. +1,1% do rekordowych poziomów cenowych w 2024 roku monacostatistics.mc, a Knight Frank prognozuje kolejne +4% wzrostu w Monako na 2025 rok monacolife.net. Cap Ferrat nie jest osobno prognozowane przez takie indeksy, ale zalicza się do „Côte d’Azur prime”, gdzie oczekuje się około +3% wzrostu cen w 2025 roku według Knight Frank monacolife.net. Płynność: W Monako odnotowuje się większą liczbę transakcji (ok. 440 sprzedaży w 2022 roku, choć głównie mniejszych lokali), podczas gdy w Cap Ferrat może być tylko kilkanaście znaczących sprzedaży rocznie. Oznacza to, że rynek Monako ma więcej punktów odniesienia i jest bardziej „zunifikowany” (pomimo luksusu), podczas gdy Cap Ferrat jest bardziej kolekcjonerski. Pod względem stylu życia Monako jest tętniące życiem i bezpieczne – to samowystarczalne miasto-państwo liczące 40 000 mieszkańców na 2 km² – podczas gdy Cap Ferrat jest spokojne, z mniej niż 1 000 stałych mieszkańców. Można powiedzieć, że Monako to biznes i wygoda, Cap Ferrat to ucieczka i prywatność. Oba miejsca uzupełniają się na Riwierze i razem przyciągają najbogatszych ludzi świata.
Prognoza ekspertów: 2025 i dalej (prognoza na 3–5 lat)
Patrząc w przyszłość, eksperci i agencje nieruchomości pozostają optymistycznie nastawieni do rynku Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat, choć z nutą umiarkowanego optymizmu, a nie euforycznego wzrostu. Konsensus na kolejne 3–5 lat jest taki, że ceny utrzymają się na wysokim poziomie lub będą nadal delikatnie rosnąć w Cap Ferrat, wspierane przez niezmienne fundamenty ograniczonej podaży i globalnego popytu. Prime Residential Forecast 2025 firmy Knight Frank przewiduje, że większość czołowych europejskich rynków luksusowych odnotuje wzrost, a „Lazurowe Wybrzeże” (obejmujące Cap Ferrat) plasuje w pierwszej dziesiątce z oczekiwanym +2% do +3,5% rocznego wzrostu cen monacolife.net. Może się to wydawać skromne w porównaniu z ostatnimi wzrostami, ale odzwierciedla normalizację po gorączkowym boomie po COVID-zie. Sugeruje to, że wartości w Cap Ferrat będą nadal rosły w stałym, zrównoważonym tempie, a nie w bańce spekulacyjnej. Savills również przewiduje, że ceny nieruchomości premium na Lazurowym Wybrzeżu wzrosną o ok. 4% w 2025 roku investropa.com, wskazując na stały napływ kapitału i ograniczoną podaż. W perspektywie 5-letniej nawet niewielkie, jednocyfrowe roczne wzrosty mogą się skumulować, potencjalnie dodając 10–20% do obecnych rekordowych wartości – co oznacza, że willa warta dziś 30 mln euro może osiągnąć średnio 33–36 mln euro do 2030 roku, o ile nie nastąpią poważne wstrząsy.
Opinie ekspertów podkreślają, że globalne otoczenie w latach 2025–2027 jest faktycznie sprzyjające dla nieruchomości z najwyższej półki. „Niska inflacja i niskie stopy procentowe definiują perspektywy Europy na 2025 rok… globalny kapitał przyciąga stabilność i wysoka jakość życia,” wyjaśnia szef działu badań europejskich Knight Frank monacolife.net. Riwiera oferuje właśnie tę stabilność i jakość, więc może skorzystać na przepływie kapitału z rynków bardziej ryzykownych. Niepewność polityczna i wyższe podatki w innych miejscach (na przykład ostatnie zmiany w USA, Wielkiej Brytanii, na Bliskim Wschodzie) mogą również skłonić więcej zamożnych osób do inwestowania w Europie (Paryż, Monako, Riwiera) jako bezpiecznej przystani monacolife.net. Francja w szczególności odnotowała ciągłość polityki i proinwestycyjne nastawienie (poza umiarkowanymi podatkami majątkowymi). Dodatkowo, utrzymujące się napięcia geopolityczne mogą mimowolnie zwiększyć atrakcyjność Cap Ferrat – np. zamożni ludzie z mniej stabilnych regionów często szukają bezpiecznej bazy na południu Francji. Zaobserwowano to w przypadku niektórych Rosjan podczas wcześniejszych kryzysów, a obecnie być może niektórzy chińscy i bliskowschodni przedstawiciele elit zabezpieczają się, kupując nieruchomości na solidnych rynkach Europy.
Po stronie podaży nie oczekuje się znaczącego wzrostu – Cap Ferrat nie może się fizycznie rozrastać, a masowa wyprzedaż nie jest przewidywana. Wielu obecnych właścicieli to osoby ultrabogate, które nie mają presji na sprzedaż; wręcz przeciwnie, niektórzy dokupują sąsiednie działki, by powiększyć posiadłości. Jednym z możliwych czynników ryzyka może być sukcesja spadkowa: gdy niektórzy wieloletni właściciele się starzeją, ich spadkobiercy mogą zdecydować się na sprzedaż nieruchomości o wysokiej wartości. Może to wprowadzić kilka dodatkowych ofert, ale biorąc pod uwagę zasobnych nabywców czekających na okazję, prawdopodobnie zostaną one szybko wchłonięte (i to po cenach premium za ich prestiżowy status). Innym czynnikiem są kursy walutowe – silny dolar amerykański lub frank szwajcarski wobec euro może skłonić nabywców rozliczających się w dolarach (Amerykanie, Bliski Wschód) do kupowania francuskich aktywów „ze zniżką”. Odwrotnie, siła euro może nieco osłabić popyt spoza UE. Jednak na najwyższym szczeblu rynku takie efekty walutowe mają drugorzędne znaczenie; większą rolę odgrywają osobiste bogactwo i chęć posiadania.
Wyzwania rynkowe w nadchodzących latach mogą obejmować globalny cykl gospodarczy – jeśli doszłoby do poważnej recesji lub kryzysu finansowego, nawet miliarderzy mogliby wstrzymać się z zakupami prestiżowych nieruchomości. Jednak ostatnia historia pokazuje, że nieruchomości z najwyższej półki często służą jako bezpieczna przystań inwestycyjna w burzliwych czasach. Segment luksusowy jest mniej wrażliwy na stopy procentowe (ponieważ kupujący są mniej zadłużeni), a bardziej wrażliwy na trendy w zakresie bogactwa. Tak długo, jak trwa globalne tworzenie majątku (przez technologie, finanse itd.), miejsca takie jak Cap Ferrat będą przyciągać nowych nabywców. Pojawia się także kwestia klimatu i zrównoważonego rozwoju: Lazurowe Wybrzeże mierzy się ze skutkami zmian klimatu (fale upałów, podnoszenie się poziomu morza), a francuskie regulacje środowiskowe są zaostrzane (np. oceny energetyczne). Eksperci przewidują, że energooszczędne, zrównoważone domy będą zyskiwać na wartości, a eko-renowacje to rosnący trend investropa.com investropa.com. Starsze wille w Cap Ferrat prawdopodobnie przejdą modernizacje, by sprostać nowym standardom (niektóre słabo oceniane domy mogą stać się nielegalne do wynajmu, jeśli nie zostaną ulepszone investropa.com). Inwestorzy, którzy modernizują nieruchomości, instalując panele słoneczne, izolację itp., nie tylko spełniają wymogi prawne, ale także trafiają do nowego pokolenia zamożnych, świadomych klimatycznie. To raczej nie obniży wartości; przeciwnie, zachęca do inwestycji podnoszących wartość istniejących nieruchomości.
Perspektywy rynku najmu są nieco słabsze w porównaniu do sprzedaży. Przy bardziej rygorystycznych przepisach dotyczących najmu krótkoterminowego i spadających stopach zwrotu, analitycy przewidują, że stopy zwrotu z najmu pozostaną niskie i mogą nawet dalej spadać, jeśli ceny będą rosły szybciej niż czynsze investropa.com. Nie zniechęca to zbytnio nabywców końcowych (bardziej zależy im na własnym użytkowaniu), ale inwestorzy nastawieni wyłącznie na zysk mogą bardziej interesować się takimi miejscami jak Nicea czy Cannes. Niemniej jednak, popyt na wynajem pozostanie silny w Cap Ferrat latem – nie ma wątpliwości, że zamożni podróżnicy z całego świata nadal będą płacić najwyższe stawki za kilka tygodni w willi w Cap Ferrat.
Podsumowując, wszystko wskazuje na to, że Saint‑Jean‑Cap‑Ferrat utrzyma swoją pozycję jednego z czołowych luksusowych rynków nieruchomości na świecie w nadchodzących latach. Jego unikalne fundamenty – pełna blasku historia, niezrównane położenie, bardzo ograniczona podaż i globalny urok dla osób o wysokiej wartości netto – czynią go tak „odpornym na przyszłość”, jak tylko może być rynek nieruchomości. Eksperci prognozują umiarkowany wzrost cen, ale w rzeczywistości potencjał wzrostu może być wyższy, jeśli na rynku będą pojawiać się nowi miliarderzy (na przykład ostatnia fala młodych potentatów technologicznych wchodzących na rynek rosengart.mc). Jedyną barierą dla popytu jest ograniczona liczba nieruchomości. Jak zauważył jeden z agentów Knight Frank zajmujących się segmentem super-prime, „Nieruchomości takie jak [te na Cap Ferrat] pojawiają się na rynku tylko raz na 10 do 15 lat”, a gdy już się pojawią, najbogatsi ludzie świata są gotowi knightfrank.com. Można się spodziewać nadal zaciętej rywalizacji o każdą dostępną willę na Cap Ferrat oraz rynku, który coraz bardziej funkcjonuje na własnej, globalnej scenie. Dla właścicieli perspektywy są rzeczywiście złote: Półwysep Miliarderów zapowiada się na jeszcze jaśniej świecący przez 2025 rok i kolejne lata, jako ponadczasowa przystań dla tych, którzy mogą sobie pozwolić na jego wysoką cenę wejścia.
Źródła: Côte d’Azur Sotheby’s International Realty cotedazur-sothebysrealty.com cotedazur-sothebysrealty.com; Estate Prestige (Knight Frank) estateprestige.com estateprestige.com; Investropa Market Forecast investropa.com investropa.com; Résidences Immobilier dane residences-immobilier.com; Monaco Life (prognoza Knight Frank) monacolife.net monacolife.net; Nice-Matin (tłumaczenie Rosengart) rosengart.mc rosengart.mc; Rząd Francji / Estate Service Cannes estate-service-cannes.com estate-service-cannes.com; Knight Frank (The View) knightfrank.com; Investropa (trendy wynajmu) investropa.com investropa.com; oraz różne raporty rynkowe i źródła wiadomości, jak podano powyżej.
